ข่าวดาราศาสตร์
ดวงอาทิตย์ผ่านช่วง Solar Maximum ไปแล้วหรือยัง ?
นักวิทยาศาสตร์ทราบว่าดวงอาทิตย์ได้เข้าสู่ช่วงที่เกิดการปลดปล่อยพลังงานมากที่สุด ที่เรียกว่า Solar Maximum แต่คำถามคือ ตอนนี้เรายังอยู่ในช่วง Solar Maximum อยู่ไหม? หรือว่ามันผ่านไปแล้วกันแน่? ข้อมูลล่าสุดยังไม่สามารถฟันธงได้ 100% เพราะในอดีตดวงอาทิตย์เคยมีจุดสูงสุดเกิดขึ้น “มากกว่าหนึ่งครั้ง” ทำให้นักดาราศาสตร์ยังคงจับตาดูอย่างใกล้ชิดว่า Solar Maximum รอบนี้จะมีตอนต่อไปหรือไม่?
แม้ว่าเราจะไม่สามารถดูดวงอาทิตย์ได้ด้วยตาเปล่าโดยตรง แต่ดวงอาทิตย์เป็นวัตถุที่มีการเปลี่ยนแปลงตลอดเวลา เช่น “จุดบนดวงอาทิตย์” (Sunspot) ซึ่งเกิดขึ้นบริเวณที่สนามแม่เหล็กเข้มข้นตัดผ่านพื้นผิวดวงอาทิตย์ และบริเวณเหนือจุดเหล่านี้ ยังสามารถเกิดปรากฏการณ์ที่รุนแรง เช่น “การลุกจ้าบนดวงอาทิตย์” (Solar flare) และ “การปลดปล่อยมวลสารโคโรนาของดวงอาทิตย์” (Coronal Mass Ejections: CMEs) ที่สามารถส่งผลกระทบต่อโลกในทาง “สภาพอวกาศ” (Space weather : สภาพทางแม่เหล็กไฟฟ้าของห้วงอวกาศ)
ดวงอาทิตย์มีการปลดปล่อย CMEs ที่แตกต่างกันในแต่ละช่วง บางช่วงมีการปลดปล่อยพลังงานมาก และบางช่วงมีการปลดปล่อยพลังงานที่น้อย เกิดเป็นวัฏจักรที่มีคาบประมาณ 11-12 ปี เรียกว่า “วัฏจักรสุริยะ (Solar Cycle)” กล่าวคือ เป็นวัฏจักรที่เกี่ยวข้องกับการเปลี่ยนแปลงสนามแม่เหล็กของดวงอาทิตย์ ส่งผลให้แต่ละช่วงดวงอาทิตย์ปลดปล่อยพลังงานแตกต่างกัน โดยช่วงที่ดวงอาทิตย์ปลดปล่อยพลังงานมากที่สุด เรียกว่า “Solar Maximum” จะเป็น ช่วงที่มีจุดบนดวงอาทิตย์ บนพื้นผิวมากที่สุด และในทางตรงกันข้าม ช่วงที่ดวงอาทิตย์ปลดปล่อยพลังงานน้อย (เงียบสงบ) และแทบจะไม่มีจุดบนดวงอาทิตย์ บนพื้นผิวเลย เรียกว่า “Solar Minimum”
นักวิทยาศาสตร์ได้ติดตามวัฏจักรสุริยะมานานหลายร้อยปี ด้วยการนับจำนวนจุดบนดวงอาทิตย์ โดยเมื่อเดือนธันวาคม ค.ศ. 2019 ดวงอาทิตย์ได้ผ่านช่วง Solar Minimum ถือเป็นการจบวัฏจักรสุริยะรอบที่ 24 (Solar cycle 24) และในตอนนี้ ดวงอาทิตย์กำลังอยู่ในวัฏจักรสุริยะรอบที่ 25 (Solar cycle 25) แม้ปกติแล้ววัฏจักรสุริยะโดยเฉลี่ยจะนาน 11 ปี แต่คาบของวัฏจักรสุริยะแต่ละรอบ อาจแตกต่างจากค่านี้ได้
ในช่วงเริ่มต้นของวัฏจักรสุริยะรอบที่ 25 National Oceanic and Atmospheric Administration หรือ NOAA ได้ประกาศการพยากรณ์วัฏจักรสุริยะอย่างเป็นทางการ โดยอ้างอิงจากค่าเฉลี่ยจากการพยากรณ์วัฏจักรสุริยะจากวงการนักวิทยาศาสตร์ที่เกี่ยวข้อง ผลการพยากรณ์คาดว่า ค่าบ่งชี้ปริมาณจุดบนดวงอาทิตย์ (Sunspot number) อยู่ที่ประมาณ 101.8 - 125.2 ในช่วงใกล้เดือนกรกฎาคม ค.ศ. 2025
อย่างไรก็ตาม วัฏจักรสุริยะรอบที่ 25 ได้ผ่านค่า Sunspot number สูงสุดตามการพยากรณ์ไปแล้ว โดยค่าที่สูงที่สุดอยู่ที่ 156.7 ในเดือน สิงหาคม ค.ศ. 2024 ซึ่งเป็นค่าเฉลี่ยแบบหลายเดือน (smoothed monthly value) ทั้งนี้ การคำนวณค่าเฉลี่ยแบบหลายเดือนจะอ้างอิงข้อมูลรวมจาก 13 เดือน (เดือนที่พิจารณา, ทั้ง 6 เดือนก่อนหน้านี้ และทั้ง 6 เดือนหลังจากนั้น) ดังนั้น ข้อมูลของเดือนสิงหาคม ค.ศ. 2024 จะถูกคำนวณและยืนยันได้ในเดือนมีนาคม ค.ศ. 2025
แม้ค่า Sunspot number แบบเฉลี่ยหลายเดือนยังมีแนวโน้มเพิ่มขึ้น แต่ก็ขึ้นอยู่กับค่า Sunspot number ของเดือนอื่น ๆ ที่ตามมาด้วย ซึ่งค่าสูงสุดของวัฏจักรสุริยะที่นักวิทยาศาสตร์พิจารณานั้น เป็นค่า Sunspot number แบบเฉลี่ย 13 เดือน ที่สูงที่สุด ไม่ใช่ค่า Sunspot number แบบรายเดือนที่สูงที่สุด
กราฟแสดงวัฏจักรสุริยะตั้งแต่ปี ค.ศ. 2010 จนถึงปัจจุบัน มีเส้นสีดำแสดงถึงค่า Sunspot number แบบรายเดือน และเส้นสีม่วงแสดงค่า Sunspot number แบบเฉลี่ยหลายเดือน จากกราฟนี้ จะเห็นว่าวัฏจักรสุริยะที่ 25 (จากปี ค.ศ. 2019 ถึงปัจจุบัน) ได้ผ่านเหนือจุดสูงสุดของวัฏจักรสุริยะที่ 24 ไปแล้ว
ขณะที่ค่า Sunspot number แบบรายเดือนนั้น มีค่าสูงสุดที่ 216 ในเดือนสิงหาคม ค.ศ. 2024 ตั้งแต่นั้นมา ค่า Sunspot number แบบรายเดือนได้ลดต่ำลง อยู่ที่ช่วงประมาณ 136-166 ในระหว่างเดือนกันยายน ค.ศ. 2024 ถึงเดือนมีนาคม ค.ศ. 2025 ซึ่งแนวโน้มดังกล่าวบ่งชี้ว่าดวงอาทิตย์ได้ผ่านพ้นช่วง Solar Maximum ไปแล้วหรือไม่นั้น ยังไม่สามารถสรุปได้ชัดเจนนัก
ศูนย์พยากรณ์สภาพอวกาศของ NOAA ได้พัฒนาระบบกราฟพยากรณ์วัฏจักรสุริยะแบบใหม่ ระบบนี้ใช้ข้อมูลที่อัปเดตใหม่ในแต่ละเดือน และไม่ใช่การพยากรณ์โดยอาศัยข้อมูลวัฏจักรสุริยะรอบก่อนหน้า นักวิทยาศาสตร์พบว่า ระบบกราฟพยากรณ์แบบนี้มีความแม่นยำมากกว่ากราฟพยากรณ์วัฏจักรสุริยะ ฉบับปี ค.ศ. 2019 ซึ่งจากระบบกราฟพยากรณ์วัฏจักรสุริยะแบบใหม่ที่อัปเดตในเดือนมีนาคม ค.ศ. 2025 พบว่าดวงอาทิตย์ได้ผ่านพ้นช่วง Solar Maximum ไปแล้ว (ต่างจากของเดิมที่คาดการณ์ไว้ว่าจะตรงกับช่วงกรกฎาคม ค.ศ. 2025)
การที่วัฏจักรสุริยะไม่ได้นานเท่ากับ 11 ปีเสมอไป และโดยปกติแล้ว วัฏจักรสุริยะยิ่งมีการปลดปล่อยพลังงานมาก จะมีแนวโน้มที่วัฏจักรรอบนั้นสั้น เมื่อวัฏจักรสุริยะที่ 25 มีค่า Sunspot number ที่จุดสูงสุดมากกว่าวัฏจักรรอบก่อน จึงเป็นไปได้ว่า Solar Maxium ในวัฏจักรสุริยะรอบที่ 25 มาถึงเร็วกว่าในวัฏจักรรอบก่อนเช่นกัน
แล้ว Solar Maximum ได้ผ่านพ้นไปแล้วจริงไหม? คำตอบก็อาจจะ “ไม่ใช่” ได้เช่นกัน หากย้อนดูวัฏจักรสุริยะที่ 24 จะพบว่ามีค่า Sunspot number สูงสุดถึง 2 ครั้ง ในปี 2012 และ 2014 ซึ่งการเกิดค่าสูงสุดแบบ “เป็นคู่” นั้นพบได้จากการสังเกตในอดีต แม้จะไม่ใช่สิ่งที่สามารถพยากรณ์ล่วงหน้าได้ง่าย ด้วยเหตุนี้ นักดาราศาสตร์จึงมองว่า วัฏจักรสุริยะที่ 25 ก็อาจมีค่าสูงสุดอีกครั้งตามมาในปีนี้ก็เป็นได้ ดังนั้น การเฝ้าสังเกตการณ์ดวงอาทิตย์ต่อเนื่องตลอดปี 2025 จึงเป็นสิ่งสำคัญ เพื่อหาคำตอบว่าเรา “ผ่าน” Solar Maximum ไปแล้วจริงหรือยัง
หากดวงอาทิตย์ผ่านช่วง Solar Maximum ของวัฏจักรสุริยะรอบนี้ไปแล้ว ก็ไม่ได้หมายความว่าการปลดปล่อยพลังงานของดวงทิตย์จะลดลงทันที ในช่วง 1-2 ปีหลัง Solar Maximum ทำให้เรายังสามารถพบเห็น จุดบนดวงอาทิตย์, การปลดปล่อย CMEs, พายุสุริยะ, รวมถึง แสงออโรรา (แสงเหนือ–ใต้) ได้อย่างชุกชุมอีกระยะหนึ่ง
แปลและเรียบเรียง : พิสิฏฐ นิธิยานันท์ - เจ้าหน้าที่สารสนเทศดาราศาสตร์ สดร.
อ้างอิง : https://www.space.com/the-universe/sun/is-solar-maximum-over-solar-cycle-25